چکیده تحقیق

 در این تحقیق در ابتدای امر سعی بر آن شده تا معنی و مفهوم محراب در فرهنگهای لغت و همچنین جایگاه آن در ادبیات عرفانی ارائه شود . در مرحله بعد تقسیم بندی های مختلف و نظریاتی که در مورد ریشه محراب و منشا پیدایش این نقش می باشد مورد بررسی قرار گرفته و در مورد هر کدام توضیحات لازم ارائه شده است ؛ به عنوان مثال در مورد محرابی در اسلام پس از عنوان نظریه ، به موضوعاتی از قبیل محرابهای اولیه ، نقش محراب در مساجد ، مشهورترین محرابهای جهان اسلام ، محراب در معماری اسلامی و … اشاره شده است ؛ و یا در مورد نظریه محراب و مهرابه پس از توضیح ارتباط محراب با مهرابه های آئین مهری ، به توضیح در مورد شکل مهرابه ها ، تمثیل کشتن گاو ، مهرابه های ایران و … پرداخته شده است .

پس از بررسی ارتباط نمکدانهای عشایری ایران با نقش محراب ؛ طرحهای مختلف محرابی را به همراه عکسهای مربوط به آن شرح داده ایم ؛ و در انتها نیز علاه بر بررسی نماد در قالیهای محرابی و جانمازی ، به بررسی چند نمونه از قالیهای محرابی موجود در موزه فرش پرداختیم .

با امید به اینکه تحقیق حاضر مورد توجه قرار بگیرد .

مقدمه و بیان مساله   (۱-۱

طراحی سنتی ایران اساساً پیش از تاریخ یعنی پیش از پیدایش خط – شکل گرفته است .می دانیم که بشر طراحی را از مرحله غار نشینی آغاز کرده است ، دوره ای که سنگ ساده و نتراشیده را به عنوان ابزار به کار می برد ، اما انسان این دوره دارای ره آوردهای مهم فرهنگی است که در نقش پردازی او اثر گذاشته است . همچنین دوره های نوسنگی ، مفرغ تا آهن هر یک برای انسان یا در هر دوره ای انسان برای ما دارای ره آوردهای مشخصی است که باید شناخته شود ، زیرا در هر یک از دوره ها به حسب وضع اجتماعی و اقتصادی انسان ، دسته ای از نقشها آفریده شده است . گذشته از این ، اعتقادات انسان در هر دوره هم باعث پیدایش نقشه هائی شده است که باید به آنها پرداخت .

عمده مبانی طراحی سنتی ایران مذهبی است ، اما پیش از رسیدن به آن مبناها باید گفت که حتی نخستین نقشهائی هم که انسان کشید ،بنیان مذهبی دارد ؛ یعنی به طور عمده جادوئی است . هر گونه باور به نیروئی بیرون از طبیعت یا ماوراء طبیعت ، بنیانی برای مذهب است ، ولو این که ما امروز آن گونه باورها را جزو مذهب نشماریم . مثلاً جادوگری کاری کاملاً مذهبی است و اتفاقاً همه نقاشیهای آغازین انسان هم دارای بنیاد جادوئی است ، زیرا از آن جهت نقش گاو وحشی یا گوزن را به دیواره غار کشیده اند که به آن تیراندازی کنند ، چه انسان باور داشت که اگر تصویر چیزی را تسخیر کند ، خود آن را هم تسخیر خواهد کرد . جای تیر روی نقاشی های درون غارها اندک نست . نقش کوه ، آب ، رقص مذهبی ، نمادهای آ ب ، گیاه ، حیوان و چهره ، عمده ی دست ساخته های نقش دار کهن – مثل سفال – را انباشته است . حتی بعد ها و در دوره تمدنهای پیشرفته نقشهای مذهبی بر انواع ابزارها و وسائل زندگی انسان دیده می شود . برای مثال تصویر کوزه ای را می بینیم که از مرو کشف شده است و روی آن آئین سوگ سیاوش ، که در واقع آئین عزای خدای نباتی است ، دیده می شود . البته نقشهای صرفاً تزئینی هم از زمانهای دور بر ابزارها و وسائل دیده می شود .(۱ )

اصول کلی طرح در قالی ایران

به طور کلی طرحهای قالی در ایران به دو دسته کاملاً مشخص قابل طبقه بندی هستند .

الف ) طرحهای شکسته یا هندسی که شامل طرحهایی هستند که از خطوط مستقیم شکسته تشکیل شده اند .

ب  )  طرحهای گردان که شامل طرحهائی هستند که از خطوط منحنی قوام گرفته اند .

مضاف براینکه وجود هر دو طرح در یک نقشه قالی محال نبوده ، و در این مواردکه طرحهای شکسته وگردان مشترکاً در طراحی استفاده شده باشند – وجه غالب مورد توجه می باشد .

این تقسیم بندی دارای ویژگی جغرافیایی و یا منطقه ای نیز می باشد به نحوی که طرحهای شکسته اغلب تداومی است در میان شهرنشینان و کارگاههای شهری . علت این ویژگی نیز مستقیماً مربوط به قابلیت و مهارت طراحان و بافندگان این مناطق می باشد . گذشته از این طبقه بندی کلی که مطمع نظر در آن خطوط مربوط می شود ؛ طبقه بندی های دیگری نیز در طراحی فرش وجود دارد . از آن جمله طبقه بندی منطقه ای است و آن مربوط به منطقه تولید است که معمولاً دارای مشخصه های خاص همان مناطق است . برای نمونه فرشهای ترکمن مجموعه ای از طرحهای هندسی مربوط به طوایف متعدد ترکمن است که بعنوان سمبل های هر طایفه شناخته شده و در جای دیگر مورد استفاده نیست . از این رو فرش منطقه ترکمن و سایر مناطق را به راحتی می توان تمیز داد ؛ یا مثلاً فرشهای بختیاری دارای ویژگیهای مشخصی از طرح هستند که از طرحهای سایر مناطق قابل شناسایی است . اما این شناسایی در اکثر موارد قطعی نیست . فرش های تبریز و اصفهان غیر از موارد خاص ، ویژگیهای قطعی منطقه ای را دارا نیستند ؛ و یا نمی توان فرش های تولیدی کاشان –اردستان – اردکان – نائین – یزد – کرمان و … را در تمامی موارد از هم تمیز داد . این شرایط خصوصاً امروزه به جهت توسعه ارتباطات و افزایش جابجایی جمعیت و امکانات رونوشت برداری بیشتر بوده و تقریباً به سمتی رفته ایم که طرح قم با ورامین و ساوه یا تبریز و اصفهان در هم آمیخته شده و خصلت های منطقه ای خود را از دست داده اند . البته این بدان معنی نیست که دیگر طرحهای منطبق بر ویژگیهای شناخته شده ادوار گذشته تولید نمی گردند . ( ۲ )

با توجه به طبقه بندی که توسط شرکت سهامی فرش صورت گرفته است ؛ نقوش فرشهای ایران در ۱۹ گروه اصلی با زیر مجموعه های آن قرار می گیرد که در زیر به آن اشاره خواهیم کرد .

فهرست مطالب

فصل اول

مقدمه و بیان مساله   (۱-۱

پیشینه تاریخی تحقیق  (۱-۲

فصل دوم : مواد و روشهای تحقیقفصل دوم : مواد و روشهای تحقیق

۱-۲) نوع و روش تحقیق

۲-۲) فرضیه تحقیق

۳-۲) اهداف تحقیق

فصل سوم : یافته های تحقیق

۱-۳) معانی محراب در فرهنگهای لغت فارسی و عربی

۲-۳) محراب در ادبیات عرفانی

۳-۳)  تقسیم بندی کلی در مورد منشا پیدایش نقوش محرابی

۴-۳)  پوست حیوانات

۵-۳) محرابی در اسلام و رابطۀ آن با مهرابه ها

          ۱-۵-۳) محرابهای اولیه

          ۲-۵-۳) نقش محراب در مساجد و دیگر اماکن مذهبی

          ۳-۵-۳) مشهورترین محرابهای جهان اسلام

          ۴-۵-۳) محراب در معماری اسلامی

          ۶-۳) محراب کلیساها و وجه تشابه و تفاوت آنها با محراب مساجد

۷-۳) محراب در آئین مهری

          ۱-۷-۳) مهرابه در آئین مهر

          ۲-۷-۳) شکل مهرابه ها

          ۳-۷-۳) تمثیل کشتن گاو

          ۴-۷-۳) بررسی نقش غار در آئین میترا

          ۵-۷-۳) مهرابه های ایران

۸-۳) رنگ در محراب

۹-۳) کتیبه های تزئینی محرابها

۱۰-۳) ارتباط نمکدانهای عشایری ایران و نقش محراب و انعکاس نقوش شبیه به آن بر روی انواع تاچه های بختیاری

۱۱-۳ ) قالیهای محرابی

          ۱-۱۱-۳)طرح محرابی ستوندار

          ۲-۱۱-۳) طرح محرابی قندیلی

          ۳-۱۱-۳) طرح محرابی درختی

          ۴-۱۱-۳) طرح محرابی گلدانی

          ۵-۱۱-۳) طرح محرابی دورنما

          ۶-۱۱-۳) طرح سجاده ای (طرح سجاده شاه عباسی)

          ۷-۱۱-۳) تفاوت قالیچه های طرح سجاده ای با قالیچه های سجاده

          ۸-۱۱-۳) طرح محرابی هزار گل (گل و بوته دار)

          ۹-۱۱-۳) طرح محرابی باغی (محرابی چهارباغ)

          ۱۰-۱۱-۳ ) طرح محرابی گنبدی (گنبددار)

          ۱۱-۱۱-۳) طرح محرابی ترنجی (ترنج دار)

          ۱۲-۱۱-۳) طرح محرابی تصویری (تصویردار)

         ۱۳-۱۱-۳) طرح گلدانی حاج خانمی

         ۱۴-۱۱-۳) طرح دو محرابه

         ۱۵-۱۱-۳) طرح سجاده چند محرابه (۳،۵،۷ یا ۹ محراب)

        ۱۲-۳) نمونه هایی از محرابهای مختلف ( عکس )

۱۳-۳) طرح محرابی و سجاده ها در مناطق مختلف

۱۴-۳) محرابی در مناطق مختلف

۱۵-۳ ) نقش ناظم

۱۶-۳ ) نماد در قالی

          ۱-۱۶-۳ ) نماد سرو

          ۲-۱۶-۳ ) نماد شجره الاخضر

۱۷-۳ ) چند نمونه از قالیهای محرابی موزة فرش

  فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته ها

 فصل پنجم : پیشنهاد و جمع بندی

 فصل ششم : فهرست زیر نویسها / منابع و مآخذ

دانلود فایل